Để minh chứng cho một “nghề” không đúng đạo lý, chúng tôi tìm thấy trong nhật ký của các nhà thơ một số sự việc liên quan đến trộm, giúp độc giả giải tỏa một chút.
Trộm tháng củ mật
Trong dân gian Việt Nam, từ lâu đã có quan niệm rằng tháng Chạp là “tháng củ mật”, một thời gian đặc biệt cần phải cẩn thận. Trái ngược với tên gọi của nó, tháng Chạp thực tế là thời điểm mà các kẻ trộm trên đường phố hoạt động mạnh mẽ hơn bình thường, gây ra những vụ trộm “vào nhỏ ra to”. Trong tác phẩm Chuyện cũ Hà Nội của nhà văn Tô Hoài (1920 – 2014), ông đã dành một bài viết riêng về “Tháng củ mật” để miêu tả về hoạt động của các tên trộm.
Theo câu chuyện ban đầu, có một sự cảm xúc sâu sắc và tình tiết hấp dẫn, đúng với phong cách kể chuyện của nhà văn, vì vậy chúng tôi không đề cập đến vụ trộm được nhắc đến. Nhưng riêng về “tháng củ mật”, nhà văn đã đề cập đến nhiều chi tiết, và theo ông “Lúc đó, chỉ cần nhắc đến đã khiến tôi rùng mình”. Nguyên nhân là vì vào tháng Chạp, tình hình ở bất kỳ nơi nào cũng giống nhau: “Từ quê ra tỉnh, trộm cướp như ong, mọi người đều phải bảo vệ nhà cửa, tài sản và tính mạng của mình”.
Phạt roi kẻ có tội. Ảnh sưu tầm
Khi nhắc đến nạn trộm cắp bí mật, nhà văn Vũ Ngọc Phan (1902 – 1987) luôn nhớ câu chuyện mà ông đã ghi lại như một trải nghiệm đáng nhớ trong cuốn hồi ký “Những năm tháng ấy”. Đầu thế kỷ 20, có một ngôi nhà hàng xóm (tại số 56 phố Hàng Đào vào những năm 1980) gần nhà của Vũ Ngọc Phan (số 54 Hàng Đào) có một cặp vợ chồng trẻ, cậu Cả và mợ Cả phố Hàng Hài, vừa mới kết hôn. Một vài đêm sau, khi chị vợ thức dậy, cô luôn thấy một tia sáng xanh lóe lên từ gác xép rồi tắt đi. Cô nghĩ rằng đó có thể là linh hồn của chủ nhà cũ hiện về, vì vậy mợ Cả đã mua lễ vật và trước khi đi ngủ, cô luôn hướng lên gác xép để cúng khói và cầu nguyện.
Một đêm kia, khi đang ngủ say, vợ chồng bị đánh thức. Đáng tiếc là không phải là hồn ma hay giấc mơ mà là tin xấu “Nhóm cướp đã tấn công và đánh đập cả hai, đặt giẻ vào miệng và trói lại. Chúng đã lấy mất toàn bộ tài sản, trang phục cưới của vợ chồng, các vật dụng và sau đó bỏ chạy qua cửa”.
Khi hàng xóm biết chuyện và chạy đến, bọn trộm đã nhanh chóng bay xa. Nguyên nhân là không có chủ nhân nào ở gác xép, mà thay vào đó là một tên trộm đã lẻn vào và theo dõi hoạt động của gia đình. Khi thời cơ đã đủ thuận lợi, hắn mở cửa để bọn trộm vào làm một vụ trộm lớn.
Từ trộm đơn độc
Nói về văn học Việt Nam trước năm 1945, không ai có thể quên Tự lực văn đoàn, với sự tham gia nổi bật của Nhất Linh, Hoàng Đạo và Thạch Lam. Tuy nhiên, bài viết này không đề cập đến công lao văn chương của họ, mà là câu chuyện về cuộc gặp gỡ đầy bi hài giữa gia đình Nguyễn Tường và một nhóm đạo chích. Nguyễn Thị Thế, em út trong gia đình, vẫn nhớ rõ sự việc này và đã thuật lại cho chúng ta.
Gia đình anh em nhà Nguyễn Tường sống ở ngôi nhà cổ tại số 10 phố Hàng Bạc từ khoảng năm 1914. Một đêm, khi Nguyễn Thị Thế mới 5 tuổi, cô bé Thế đang ngủ cùng mẹ trong buồng thì tỉnh giấc. Mẹ cô bé trông mệt mỏi, tóc tai rối bời, cười liên tục mà không trả lời bất kỳ câu hỏi nào. Chỉ nhấc tay và cười khi có ai đó hỏi cô.
Đêm đó, trong khi cả nhà đang ngủ say, bà mẹ bất ngờ tỉnh dậy vì tiếng đụng mạnh từ giường. Bà “nhìn thấy một người đầu tóc giống như ma đứng trước mặt, khiến mẹ tôi sợ quá mức, không thể kêu lên. Trong khi ba tôi và một người bạn ngủ chung ở ngoài, nghe tin đồn rằng bà đã ngủ sâu, người bạn đã mang đến cây nến và đột nhiên thấy một người phụ nữ đứng trước mặt như một hồn ma. Người bạn của ba tôi sợ đến mức đặt cây nến xuống và bỏ chạy ra ngoài. Mẹ tôi cười vui vì sự nhát gan của người đàn ông. Người phụ nữ ấy đứng bối rối và không biết phải làm gì khi thấy mẹ tôi cười nhiệt tình”.
Người phụ nữ đáng thương đã lén lút trộm vào nhà từ khi trời tối tăm, khi không ai để ý. Cô ta bò vào gầm cầu thang và ẩn náu ở đó. Đến khi cả gia đình Nguyễn Tường đã sâu trong giấc ngủ, cô ta mới dám dậy lên và lấy được một ít quần áo để bỏ vào chiếc túi. Sau đó, cô ta tiếp tục trườn vào phòng của bà Nguyễn Thị Thế để lấy thêm một ít đồ, nhưng cẩn thận đến độ chỉ cần chạm vào giường là bà mẹ tỉnh giấc. Cuối cùng, cả hai chỉ cười điên cuồng mặc dù đã gặp trộm.
Càng hài hước là khi nhìn thấy bà mẹ cười không ngừng, mọi người tỉnh giấc lại không thể ngừng được cơn cười, và cuối cùng cũng cười theo. Chỉ có người phụ nữ đánh cắp không thành công, vẫn đứng như tượng gỗ, như thể chẳng hề xảy ra chuyện gì, cho đến khi hàng xóm nghe thấy và đưa cảnh sát đến, mới xong việc.
Đến trộm tập thể
Nếu nhắc đến trộm tập thể, chúng ta thường nghĩ tới những nhóm tội phạm chuyên nghiệp, như chuyện về cậu Cả và mợ Cả hàng xóm của nhà phê bình văn học tương lai, tác giả bộ Nhà văn hiện đại. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp khác, khi trộm tập thể không chỉ là một vài người, mà cả một đoàn người. Tuy nhiên, họ không phải là những kẻ chuyên lấy việc đục tường, khoét vách để kiếm ăn. Đơn giản, họ là những người đói. Điều này được minh họa rõ ràng trong tác phẩm “Nhớ gì ghi nấy” của nhà văn Nguyễn Công Hoan (1903 – 2002).
Khi kể lại câu chuyện trộm dưới đây, nhà văn Kép Tư Bền còn nhớ rõ từng chi tiết. Vì vậy, cảnh quan và diễn biến như còn vừa mới xảy ra. Đó là thời điểm khi Nguyễn Công Hoan còn nhỏ, sống ở Thái Ninh (huyện cũ của tỉnh Thái Bình ngày nay), “thường xảy ra những vụ trộm lúa vào buổi tối. Không phải một người đi trộm, mà là một làng kéo đi trộm của làng khác, hoặc trong một làng, hàng chục người nghèo cùng nhau đi trộm ở ngoại ô”.
Đạo chích là nghề bất hợp pháp.
Có lý gì, mà người ta lại gieo cấy lúa trên đồng mà lại bị người khác đi gặt trộm? Người gặt trộm ở đây không phải là những tên chuyên nghiệp. Nếu họ là tên trộm chuyên nghiệp, tại sao họ không cướp những tài sản có giá trị cao mà lại đi gặt trộm lúa mệt nhọc và dễ bị phát hiện? Đó là vì họ nghèo, không có nghề trộm cắp. Chỉ vì nhà đói quá nên không có gì để ăn, nên họ không thể nhịn được và đi cắt trộm lúa người khác để có thức ăn.
Do đó, cái sự ăn trộm xảy ra, và việc bắt trộm trở nên hài hước. Khi phát hiện có nhóm trộm, cả làng nổi lên, người ta bắt tù và đánh đập tội phạm. Một ngày nọ, Nguyễn Công Hoan cũng tham gia bắt trộm. Anh đã được huấn luyện võ thuật bởi ông lang Mạch, người trú ở thôn Phần, vì vậy khi nghe tin có đám trộm, Hoan cũng mang theo gậy và đuổi theo.
Và thật đáng kỳ, “Bầu trời trăng mờ ảo diệu. Khi đến đích, tôi ngạc nhiên khi thấy hàng trăm người đông đúc, ai cũng cầm gậy trong tay. Tôi còn nhìn thấy ông lang Mạch. Tôi suýt chạm vào ông, nhưng ông lại gọi tôi. Hai chúng tôi cùng nhau đuổi theo kẻ trộm”. Tôi gần như đã đánh nhầm thầy giáo dạy võ vì tôi không thể đuổi kẻ trộm được. Khi có tiếng báo động, những kẻ trộm đã thay đổi hình dạng nhanh chóng, và với cành gánh trong tay, họ đóng vai trò như người đi đuổi trộm, không ai có thể nhận ra ai là kẻ trộm lúa nữa.
Những vụ trộm cắp trên đã được kể, mặc dù không đầy đủ, nhưng ít nhất chúng cho ta một cái nhìn về những tên trộm cướp thời xưa thông qua lời kể của các nhà văn thi sĩ.
